Według definicji służebność gruntowa jest instrumentem prawnym, który wykorzystuje się w przypadku zwiększenia użyteczności jednej nieruchomości (lub jej oznaczonej części), ograniczając tym samym drugą. Regulacje dotyczące służebności gruntowej zostały zawarte w kodeksie cywilnym, w artykule 145, oraz 146.
Służebność drogi koniecznej
Najczęstszym przypadkiem służebności gruntowej jest służebność drogi koniecznej. Kiedy jeden z właścicieli sąsiadujących ze sobą działek nie może w pełni korzystać ze swojego prawa własności, na przykład poprzez utrudniony dojazd do drogi publicznej, lub jego brak, może wystąpić o tak zwane ustanowienie służebności. Wystarczy, że oświadczenie będzie złożone w odpowiedniej formie przy zachowaniu formy aktu notarialnego. Nie wymagane jest, aby ustanowiona służebność została ujawniania w księgach wieczystych. Jeśli jednak tak będzie, zostanie zawarta w dziale III księgi.
Opłaty
Osoby będące właścicielami działki, przez którą będzie przebiegać droga mogą otrzymać wynagrodzenie z tego tytułu. Oczywiście decyzja, czy opłaty będą pobierane zależy od decyzji stron i w jaki sposób służebność zostanie ustanowiona. Problem pojawia się w momencie, kiedy właściciele nie potrafią się porozumieć i sprawa trafia na salę sądową. Wówczas sąd orzeka, gdzie powinna przebiegać droga z zachowaniem zasady jak najmniejszej ingerencji w grunt.
Należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną bardzo ważną kwestię. Służebność, której definicja wynika z kodeksu cywilnego o prawie rzeczowym oznacza, że ustanowiona służebność pozostaje w mocy bez względu na to kto jest właścicielem działek. Wygaśnięcie służebności może wystąpić w przypadku kiedy służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, oraz jeżeli wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa. Zakończenie ustanowienia następuje również wtedy, gdy osoba, której przysługuje służebność, stanie się właścicielem nieruchomości obciążonej służebnością. Mamy do czynienia z tak zwaną konfuzją praw (np. właściciel uprawniony do korzystania z sąsiedniej nieruchomości kupił ją od sąsiada).